„Jak Zobaczyć Kłamstwo…?”
Po czym rozpoznać, że kłamca kłamie?
Co robią ludzie, kiedy kłamią?
Jakie wysyłają podczas kłamstwa sygnały, które możemy zaobserwować i zauważyć?
Psychologia rozpoznawania kłamstwa to dziedzina, która mocno zaabsorbowała moją uwagę w minionych miesiącach.
Kiedyś w jednej z książek o tym jak rozpoznawać kłamstwo czytałem, że najczęstszą oznaką, że ktoś kłamie jest przesłanianie dłonią ust.
Jest to bardzo dobry przykład takiego MITU, że jest taki „jeden magiczny gest”, po którym możemy rozpoznać, czy ktoś kłamie, bo wtedy zasłania nieświadomie dłonią usta, bo nie chce żeby to jego kłamstwo wyszło na jaw.
Bywa tak, że rzeczywiście takie gesty dłonią czy ruchy oczu świadczą o tym co się w głowie dzieje, ale nie jest to niestety takie proste, że możemy postawić znak równości między ruchem dłoni, a np. kłamaniem.
Tekst stanowi analizę źródeł z obszarów „Emocji i Motywacji” oraz „Komunikacji Interpersonalnej”.
Wybrałem te interesujące mnie obszary, które były użyteczne z perspektywy opisania uniwersalnych mikro-zachowań każdego człowieka gdy kłamie, a następnie zauważaniu ich na żywo.
Okazało się, że jest tego znacznie więcej, niż myślałem na początku. A zdecydowaną większość tych sygnałów można nauczyć się rozpoznawać.
Jak?
Jako ludzie przez cały czas zachowujemy się w różny sposób, w zależności od tego co się dzieje. Przejawiamy różne emocje, różne zachowania, mówimy z różną ekspresją i z różnym nastawieniem o wielu rzeczach.
Używamy różnej gestykulacji nie będąc tego świadomymi.
Jakie elementy należy rozpoznawać?
#1 Pobudzenie ciała
Nasze ciało nas zdradza.
Uderzenie gorąca, mocne bicie serca, płytszy oddech i wzrost pobudzenia. W trakcie kłamania to tylko jedna z rzeczy, która występuje z różnym stopniem nasilenia.
Pobudzone ciało zachowuje się inaczej. Gesty są inne, częstsze, osoba częściej się dotyka, pomaga jej rzucie gumy, miętolenie czegoś, zabawa telefonem, nadmierna gestykulacja, wiercenie się, wpatrywanie lub uciekanie wzrokiem (bo spokojne utrzymanie wzroku sprawia dyskomfort).
Powyższe objawy świadczą o POBUDZENIU.
Wiele czynników może być powodem pobudzenia.
W przypadku mówienia kłamstwa pojawia się wzrost POBUDZENIA.
#2 Język twarzy
Oprócz ogólnie pojętej „Mowy Ciała” oraz jej znaczeń, jest coś co zasługuje na najbardziej szczególną uwagę czyli mowa ciała samych mięśni twarzy.
Paul Ekman zbadał 43 mięśnie twarzy, kontrolujące wyrażanie samopoczucia i będące zdolnymi do wytworzenia 10000 grymasów twarzy (poprzez kombinację które mięśnie się napinają i jak bardzo, a które rozluźniają).
Paul Ekman oraz Walter Friesen zdecydowali się zbadać język mięśni twarzy. Podejrzewali oni, że jest on w dużej mierze wyuczony kulturowo, dlatego chcąc odkryć uniwersalne biologiczne podstawy języka twarzy przebadali w drugiej połowie zeszłego wieku plemię Fore zamieszkujące Papuę / Nową Gwineę, które żyje w sposób zupełnie odizolowany od globalnej cywilizacji.
Dzięki tej analizie udało się odkryć niewyuczone kulturowo, podstawowe, biologiczne, uniwersalne, nieświadome znaki na twarzy, które zawsze mówią prawdę o przeżywanej emocji.
Dzięki tym badaniom odkryto 6 emocji podstawowych: radość, smutek, złość, strach, wstręt, zaskoczenie.
Miały one najwyższy współczynnik powtarzalności i można je poprawnie odczytać bezpośrednio z twarzy u każdego człowieka na świecie.
W ślad za Paulem Ekmanem w kierunku badań psychologicznych nad emocjami, ich naturą, a także ekspresją poszedł Carroll Izard.
Nie tylko w pełni zgodził się on z koncepcją Ekmana, ale również rozszerzył ją o kolejne emocje podstawowe, jak m.in. pogarda, zainteresowanie, niepewność.
Przykład: ekspresja pogardy
Ekspresja pogardy
Objawem odczuwania pogardy wobec kogoś / czegoś jest wyraźny brak mimicznej symetrii twarzy, np. uśmiech w jedną stronę.
Twarz przybiera 2 różniące się od siebie mimiki, jedna połowa twarzy ma inny kształt mimiczny, niż druga jej połowa.
Przykład: ekspresja niepewności
Ekspresja niepewności
Usta małe, złączone i złożone w dzióbek / koło.
Wyrazy twarzy podczas mówienia lub obserwacji nie tylko są w większości nieświadome, ale także komunikują wprost prawdziwą przeżywaną przez drugą osobę w danej chwili emocję.
Jeżeli więc ktoś mówi o czymś smutnym, a na twarzy nie widać poprawnej ekspresji smutku, oznacza to, że osobie tej wcale nie jest smutno, gdy o tym mówi, a to znaczy, że nie czuje z tego powodu smutku.
Jeżeli więc słyszysz od niej współczucie, jest ono nieprawdziwe.
Odróżnienie świadomie przybranej „smutnej miny” od rzeczywistej ekspresji smutku na twarzy nie jest wcale trudne, gdy już wiadomo jaka powinna być poprawna mina, jeśli jest prawdziwa.
#3 Oczy:
Ludzie wyrażają za pomocą samych tylko oczu znacznie więcej ekspresji od innych gatunków.
Np. kiedy kierujemy swoje oczy w lewą stronę lepiej przypominamy sobie informacje, a kiedy kierujemy oczy w prawą stronę jesteśmy bardziej zdolni do myślenia kreatywnego i twórczego.
Bardzo dużo komunikują nam same oczy oraz zmiany w obrębie kontaktu wzrokowego.
Uciekanie wzrokiem – nie musi oznaczać kłamstwa, może oznaczać, że to co druga osoba teraz mówi sprawia jej trudność.
Wpatrywanie się, zwłaszcza nienaturalne – może oznaczać nieszczerość wypowiadanej właśnie treści.
Kiedyś modne było REM (ruchy gałek ocznych).
REM
Co prawda ruchy gałek ocznych REM komunikują nam pewne informacje o procesach psychicznych zachodzących w głowie drugiej osoby, ale nie są w stanie dać nam jakkolwiek sensownej odpowiedzi o szczerość przekazu.
Z dwóch powodów:
- Jeżeli ktoś najpierw wymyślił fałszywy scenariusz, a dopiero następnie zaczyna komuś o nim opowiadać, wówczas oczy zachowują się zgodnie z tym co się dzieje – osoba mówiąca PRZYPOMINA sobie, co wcześniej wymyśliła, w związku z czym oczy zachowują się tak, jakby sobie przypominały.
- W związku z naturalnie pojawiającymi się u każdego wizualizacjami kreatywnymi w trakcie przypominania (Aronson, 2012) ta metoda NIE weryfikuje czy ktoś kłamie czy przypomina sobie prawdziwe zdarzenia.
#4 Głos:
Zacznijmy od tego, że sygnały emocjonalne w głosie są trudne do zmanipulowania. Jeżeli umiesz to właściwie odczytać, wtedy tonacja głosu drugiego człowieka informuje Cię o jego aktualnych emocjach i cechach osobowości.
Jak zachowuje się tonacja głosowa podczas kłamania? Przede wszystkim występuje więcej przerw w mówieniu lub przerwy są po prostu dłuższe.
Kolejna ważna kwestia, to popełnianie licznych błędów językowych, przejęzyczeń (świadczy o podwyższonym poziomie napięcia psychicznego).
W psychologii istnieje tzw. pojęcie „Pomyłki Freudowskiej”, jako że Freud uważał, że wszelkie przejęzyczenia, omyłki i zapomnienia, są przejawem wyłonienia się przekazu nieokrytego świadomą korektą.
Artykulacja każdego słowa cechuje nastawienie do treści danego słowa.
W głosie usłyszysz np. entuzjazm, zniechęcenie, niepewność czy strach.
#5 Analiza treści & słów:
Oprócz behawioralnych sygnałów ciała, sama treść, słowa, ich powiązania – są w stanie zdradzić sposób w jaki powstały.
Prawdziwe wspomnienia zapisane są w umyśle wraz z tysiącami nieznaczących szczegółów, które pełnią tło całości zapamiętanych zdarzeń.
Informacje zmyślone, stworzone świadomie we własnej głowie, o których pamięć nie pochodzi z przeżywania ich naprawdę, nie zawierają tych nieznacznych szczegółów, bo nie miały one znaczenia przy tworzeniu spójnego kłamstwa.
Fałszywe wspomnienia nie dają się powiedzieć od końca. Z powodu sposobu powiązania struktur poznawczych, opowiedzenie od końca do początku historii, którą przeżyłeś naprawdę, jest tak samo łatwe jak opowiedzenie jej od początku do końca.
Ale ta łatwość znika, kiedy brakuje tego wspomnienia i świadomy umysł gimnastykuje się i grzeje próbując ułożyć zapamiętane w kolejności fakty w odwrotnym kierunku.
Przypomina to próbę wypowiedzenia alfabetu od końca – sprawia trudność.
…
W tym miejscu przerwę – na chwilę.
Mógłbym o tym pisać długo. Mam nadzieję, że Cię zainteresowałem. To co napisałem, to taki skrót myśli, wierzchołek całej góry.
Daniel Błaszczuk